Ο Σρι Ραμακρίσνα ανήκει στη σειρά των σπουδαίων πνευματικών μορφών—αγίων και προφητών εξαιρετικού αναστήματος—όπως οι Κρίσνα, Βούδας, Σάνκαρα, Νάνακ και Τσαϊτάνγια που εμφανίστηκαν σε κρίσιμες στιγμές της ινδικής ιστορίας, για να εκπληρώσουν την επιτακτική ανάγκη της εποχής στην οποία γεννήθηκαν.
Ο δέκατος ένατος αιώνας βρήκε την Ινδία αντιμέτωπη με μια μεγάλη κρίση. Μαζί με τη βρετανική κατάκτηση της Ινδίας, εισέβαλε και ο δυτικός πολιτισμός στη χώρα. Θαμπωμένοι από την υλική δύναμη του κατακτητή, οι Ινδοί χαιρέτησαν το καθετί δυτικό ως άξιο. Εν τω μεταξύ, ο Χριστιανισμός—μία από τις μεγαλύτερες προσηλυτιστικές θρησκείες του κόσμου—άρχισε να εργάζεται αθόρυβα για την πλήρη πολιτισμική κατάκτηση της χώρας. Σε αυτήν την ψυχολογικά σημαντική στιγμή εμφανίστηκε ο Σρι Ραμακρίσνα, η ενσάρκωση του πνεύματος της Ινδίας, του πολιτισμού και της θρησκείας της. Άνοιξε τα μάτια των Ινδών στην ομορφιά, στο μεγαλείο και στη δύναμη του Ινδουισμού, σε μια εποχή που η πίστη τους σ’ αυτόν είχε σημαντικά διαβρωθεί. Ο βίος του αποτέλεσε ανάχωμα ενάντια στις ξένες δυνάμεις που προσπαθούσαν να υπονομεύσουν το πνεύμα του ινδικού πολιτισμού.
Σήμερα, ο Σρι Ραμακρίσνα είναι σεβαστός ως άγιος λίγο-πολύ παντού στην Ινδία και το μήνυμά του περί αρμονίας και θρησκευτικού πλουραλισμού, που εκείνος κήρυξε κατά τον 19ο αιώνα, έχει γίνει επιτακτική ανάγκη της ταραγμένης σύγχρονης εποχής.
* * *
Γεννημένος στο Καμάρπουκουρ, ένα απομακρυσμένο χωριό που απέχει 104 χιλιόμετρα βόρειο-δυτικά από την Καλκούτα, ο Ραμακρίσνα δεν είχε καμία εκπαίδευση πέρα από τη στοιχειώδη. Απέρριψε τη σύγχρονη εκπαίδευση, χαρακτηρίζοντάς την ως «εκπαίδευση για τα προς το ζην». Σε ηλικία δεκαεπτά ετών, οδηγήθηκε από τον μεγαλύτερό του αδελφό στο νεόκτιστο ναό της Μητέρας Κάλι στο Ντακσινέσβαρ, 3,2 χιλιόμετρα βόρεια της θέσης Μπελούρ στην απέναντι όχθη του Γάγγη. Εδώ σε αυτόν το ναό, πέρασε το μεγαλύτερο μέρος της ζωής του, απορροφημένος στην άσκηση διαφόρων πνευματικών αγώνων, όχι μόνο του Ινδουισμού, με τις πολυποίκιλες θρησκευτικές του όψεις, αλλά και του Χριστιανισμού και του Ισλάμ. Κάθε πνευματικός του αγώνας κορυφώθηκε με την αποκάλυψη της αλήθειας που υπάρχει πίσω από όλες τις θρησκείες. Είχε, από τη φώτισή του και τη διορατικότητά του, την σπάνια ικανότητα να διατυπώνει τις ύψιστες αλήθειες με τον πιο απλό τρόπο σε διαλόγους με τους πολλούς αναζητητές όλων των τάξεων που συνέρρεαν σ' αυτόν — νέοι, ηλικιωμένοι, άνδρες και γυναίκες, κοινοί άνθρωποι, όπως και η ελίτ της Καλκούτας. Ήταν σε θέση, με το κύρος των δικών του πνευματικών εμπειριών, να διαβεβαιώσει τους μαθητές του:
-
Ότι ο Θεός μπορεί να συνειδητοποιηθεί, το ίδιο ολοφάνερα όσο και τα αισθητά δεδομένα, αλλά ακόμα και πιο ζωηρά.
-
Ότι η συνειδητοποίηση του Θεού είναι ο υπέρτατος στόχος της ζωής.
-
Ότι όλες οι θρησκείες είναι έγκυρες.
-
Ότι είναι όλες τους διαφορετικοί δρόμοι προς την τελική Πραγματικότητα· και ότι όλες οι ψυχές είναι ο ίδιος ο Θεός και η υπηρεσία σ' αυτές αποτελεί υπηρεσία του Θεού.
Ρήσεις του Σρι Ραμακρίσνα
-
Βλέπω ανθρώπους που μιλάνε για τη θρησκεία, όλο να τσακώνονται μεταξύ τους. Ινδουιστές, Μουσουλμάνοι. Μπράχμο, Σάκτας, Βαϊσνάβας, Σάιβας, όλοι καυγαδίζουν. Δεν έχουν το μυαλό για να καταλάβουν ότι Εκείνος που λέγεται Κρίσνα είναι επίσης ο Σίβα και η Αρχέγονη Σάκτι· κι ότι είναι ο Ίδιος, πάλι, που ονομάζεται Ιησούς και Αλλάχ. «Ο Ράμα είναι μόνο ένας, αλλά έχει χίλια ονόματα». Η Αλήθεια είναι μία αλλά λαμβάνει διαφορετικά ονόματα. Όλοι οι άνθρωποι αναζητάνε την ίδια Αλήθεια· οι διαφωνίες οφείλονται στα εκάστοτε περιβάλλοντα, τις ιδιοσυγκρασίες και τα ονόματα. Όλοι πορεύονται προς το Θεό. Θα Τον συνειδητοποιήσουν όλοι, εφόσον Τον λαχταράνε ειλικρινά με όλη τους την καρδιά.
-
Βλέπουμε πολλά αστέρια στον ουρανό τη νύχτα, αλλά όχι αφού φανεί ο ήλιος. Μήπως μπορούμε τότε να λέμε; ότι δεν υπάρχουν αστέρια στον ουρανό την ημέρα; Όχι, φίλοι μου. Ομοίως, δεν μπορείτε να δείτε το Θεό, όσο σας διακατέχει η άγνοια. Οπότε μη λέτε ότι δεν υπάρχει Θεός.
-
Μην προδίδετε αυτό που πιστεύετε. Να είστε ειλικρινείς. Δράστε σύμφωνα με το πιστεύω σας και σίγουρα θα επιτύχετε. Προσευχηθείτε με ειλικρινή και απλή καρδιά, και οι προσευχές σας θα εισακουστούν.
-
Όποιος λαχταρά το Θεό, Τον βρίσκει. Ξεκίνα να το επαληθεύσεις αυτό στη ζωή σου.
-
Ο Σατ-τσιντ-άναντα είναι ο μόνος δάσκαλος. Αν ένας άνθρωπος με τη μορφή ενός γκουρού σού αφυπνίσει την πνευματική σου συνείδηση, τότε γνώριζε με βεβαιότητα ότι είναι ο Θεός ο Απόλυτος που έλαβε ανθρώπινη μορφή για χάρη σου. Ο γκουρού είναι σαν το σύντροφο που σε οδηγεί από το χέρι. Μετά τη συνειδητοποίηση του Θεού, η διάκριση μεταξύ γκουρού και μαθητή χάνεται. Η σχέση μεταξύ τους παραμένει μόνο όσο ο μαθητής δεν έχει δει το Θεό.
-
Υπάρχουν μαργαριτάρια στο βυθό της θάλασσας, αλλά οφείλεις να θυσιάσεις τα πάντα για να τα βρεις. Εάν βουτήξεις μια φορά και δεν βρεις μαργαριτάρια, δεν χρειάζεται να καταλήξεις στο συμπέρασμα ότι η θάλασσα δεν τα έχει. Βούτηξε ξανά και ξανά. Είναι σίγουρο πως θα ανταμειφθείς στο τέλος. Το ίδιο ισχύει και για την προσπάθεια να ανακαλύψεις τον Κύριο μέσα σε τούτον τον κόσμο. Αν η πρώτη σου προσπάθεια αποδειχθεί άκαρπη, μην αποθαρρυνθείς. Συνέχισε τις προσπάθειές σου. Είναι βέβαιο πως θα Τον συνειδητοποιήσεις τελικά.
-
Μπορείς να κάνεις χιλιάδες προσπάθειες, αλλά τίποτα δεν επιτυγχάνεται χωρίς τη χάρη του Θεού. Ο Θεός αποκαλύπτεται μόνο μέσα από τη χάρη Του. Είναι άραγε εύκολο πράγμα να λάβεις τη χάρη; Ο εγωισμός πρέπει να χαθεί εντελώς· όσο κάποιος νιώθει «Εγώ είμαι ο πράττων», δεν μπορεί να δει το Θεό.
-
Το μόνο ζητούμενο είναι ο αδιαίρετος έρωτας για το Θεό. Όλα τα άλλα είναι απατηλά.
-
Πρέπει να ποθείς το Θεό με την ίδια λαχτάρα που νιώθει εκείνος που έχασε τη δουλειά του και περιπλανιέται από γραφείο σε γραφείο ψάχνοντας για δουλειά.
-
Είναι η αταλάντευτη πεποίθηση του γκνιάνι (που ακολουθεί το δρόμο της Γνώσης) ότι το Μπράχμαν είναι το μόνο πραγματικό κι ότι ο κόσμος είναι μια απατηλή φανέρωση. Λέει ότι όλα τούτα τα ονόματα και οι μορφές είναι ψεύτικα σαν το όνειρο. Το Μπράχμαν δεν μπορεί να περιγραφεί. Δεν μπορείς ούτε να πεις πως το Μπράχμαν είναι πρόσωπο. Αυτή είναι η άποψη των γκνιάνις, των οπαδών της φιλοσοφίας της Βεδάντα. Αλλά οι μπχάκτας (που βαδίζουν στο δρόμο της Αγάπης) αποδέχονται όλες τις συνειδησιακές καταστάσεις. Θεωρούν και την κατάσταση της εγρήγορσης ως πραγματική. Δεν θεωρούν τον κόσμο απατηλό, σαν όνειρο. Λένε ότι το σύμπαν είναι μια εκδήλωση της δύναμης και της δόξας του Θεού. Ο Θεός δημιούργησε όλα αυτά — τον ουρανό, τα αστέρια, το φεγγάρι, τον ήλιο, τα βουνά, τους ωκεανούς, τους ανθρώπους και τα ζώα. Αποτελούν τη δόξα Του. Εκείνος είναι μέσα μας, στις καρδιές μας. Και πάλι, είναι και εκτός. Οι πιο ώριμοι λάτρεις λένε ότι ο Ίδιος έχει γίνει όλα τούτα — οι εικοσιτέσσερις κοσμικές αρχές (που απαριθμεί το σύστημα Σάνκχγια), το σύμπαν, και όλα τα έμβια όντα. Ο λάτρης του Θεού θέλει να τρώει τη ζάχαρη, όχι να γίνει η ζάχαρη (Ρητό της Βεγγάλης).
-
Αλλά η Έσχατη Πραγματικότητα είναι μία και μόνο· οι διαφορές είναι μόνο στο όνομα. Εκείνος που είναι Μπράχμαν όντως είναι ο Άτμαν· και πάλι, Εκείνος είναι ο Μπχαγκαβάν (ο Προσωπικός Θεός). Η Πραγματικότητα θεωρείται ως Μπράχμαν από τους οπαδούς του δρόμου της Γνώσης, ως Παραμάτμαν από τους γιόγκι και ως Μπχαγκαβάν από τους λάτρεις του Θεού.
-
Φανταστείτε ότι το Μπράχμαν, η απόλυτη Ύπαρξη-Γνώση-Ευδαιμονία, είναι ένας απεριόριστος ωκεανός. Μέσω της, τρόπος του λέγειν, ψυκτικής επιρροής της αγάπης του μπχάκτα, το νερό παγώνει και σχηματίζει κατά τόπους όγκους πάγων. Με άλλα λόγια, ο Θεός πού και πού υποδύεται διάφορες μορφές για τους λάτρεις Του και τούς αποκαλύπτεται ως Πρόσωπο. Αλλά με την άνοδο του Ήλιου της Γνώσης, οι όγκοι των πάγων λιώνουν. Τότε δεν νιώθεις πια ότι ο Θεός είναι Πρόσωπο, ούτε βλέπεις τις μορφές Του. Αυτό που Εκείνος αληθινά είναι δεν μπορεί να περιγραφεί. Εξάλλου, και ποιος άραγε θα Τον περιγράψει; Αυτός που θα το έκαμνε έχει εξαφανιστεί. Το εγώ δεν υφίσταται πια.
-
Οι Βέδες μιλάνε για επτά επίπεδα όπου ο νους μπορεί να εδρεύει. Ο νους που είναι βυθισμένος στα εγκόσμια κατοικεί στα τρία χαμηλότερα επίπεδα. — Το τέταρτο επίπεδο του νου είναι η καρδιά. Όταν ο νους φτάσει εκεί, βιώνεις μια πρώτη λάμψη της πνευματικής συνείδησης. Βλέπεις φως παντού γύρω σου. Τότε ο άνθρωπος, αντιλαμβανόμενος το θεϊκό φως, μένει άφωνος από θαυμασμό και απορεί:«Αχ! Τι είναι τούτο; Τι είναι τούτο;». Ο νους του δεν ρέπει προς τα αντικείμενα του κόσμου. — Το πέμπτο επίπεδο του νου είναι στο λαιμό. Όταν ο νους φτάσει εδώ, ο αναζητητής απαλλάσσεται από κάθε άγνοια και ψευδαίσθηση. — Το έκτο επίπεδο βρίσκεται στο μέτωπο. Όταν ο νους φτάσει εκεί, ο αναζητητής βλέπει τη μορφή του Θεού μέρα-νύχτα. Όμως, εξακολουθεί να παραμένει ένα μικρό ίχνος του εγώ. — Το έβδομο επίπεδο είναι στην κορυφή του κεφαλιού. Όταν ο νους ανέλθει εκεί, περνάς σε σαμάντχι (πνευματική απορρόφηση). [Σημ: Τότε προκύπτει η άμεση αποκάλυψη του Μπράχμαν]. Συνήθως, το σώμα δεν παραμένει ζωντανό μετά την επίτευξη του σαμάντχι. Αφού σκάψουν ένα πηγάδι, οι άνθρωποι συνήθως ρίχνουν μέσα τα φτυάρια και τα κοφίνια. Μερικοί όμως τα κρατάνε, προκειμένου να χρησιμεύσουν στους γείτονές τους. Οι μεγάλες ψυχές που διατηρούν το σώμα τους μετά το σαμάντχι νιώθουν συμπόνοια για τα βάσανα των άλλων. Δεν είναι τόσο εγωιστές ώστε να τους ικανοποιήσει η δική τους μόνο φώτιση.
-
Εκείνος που δεν έχει ιδιότητες, έχει και ιδιότητες. Εκείνος που είναι Μπράχμαν, είναι και Σάκτι. Όταν Τον θεωρούν ανενεργό, Τον αποκαλούν Μπράχμαν, κι όταν τον θεωρούν Δημιουργό, Συντηρητή και Καταστροφέα, Τον λένε Αρχέγονη Ενέργεια, Κάλι.
-
Μπράχμαν και Σάκτι είναι ένα και το αυτό, όπως η φωτιά και η δύναμή της να κάψει. Όταν μιλάμε για φωτιά, αυτομάτως εννοούμε και την ικανότητά της να καίει. Και πάλι, η δύναμη της φωτιάς να καίει υπονοεί την ίδια τη φωτιά. Αν αποδεχθείς το ένα, υποχρεούσαι να δεχτείς και το άλλο.
-
Ένας άνθρωπος δεν μπορεί να παραμείνει στην ταράτσα για πολύ καιρό. Κάποτε κατεβαίνει. Όσοι συνειδητοποιούν το Μπράχμαν σε σαμάντχι επίσης επανέρχονται και ανακαλύπτουν ότι είναι το Μπράχμαν που έχει γίνει το σύμπαν και τα έμβια όντα του. Το εγώ δεν εξαφανίζεται εντελώς. Ο άνθρωπος που κατεβαίνει από σαμάντχι αντιλαμβάνεται ότι το Μπράχμαν έχει γίνει το εγώ, το σύμπαν, και όλα τα έμβια όντα. Αυτή η (ολική) γνώση αποκαλείται βιγκνιάνα.
-
Υπάρχουν τρεις κατηγορίες πιστών. Ο κατώτατος λέει «ο Θεός είναι εκεί» και δείχνει τον ουρανό. Ο μέτριος λέει ότι ο Θεός κατοικεί στην καρδιά ως ‘Εσώτερος Οδηγός’. Αλλά ο ανώτατος λέει «Ο ίδιος ο Θεός έχει γίνει τα πάντα. Ό,τι αντιλαμβανόμαστε είναι οι τόσες πολλές μορφές του Θεού».
-
Είναι άραγε ποτέ δυνατό να κατανοηθούν οι πράξεις και τα κίνητρα του Θεού; Εκείνος δημιουργεί, Εκείνος διατηρεί και Εκείνος καταστρέφει. Μπορούμε ποτέ να καταλάβουμε γιατί καταστρέφει; Εγώ λέω στη Θεία Μητέρα: «Ω Μητέρα, δεν έχω ανάγκη να κατανοήσω τίποτε. Παρακαλώ, χάρισέ μου αγάπη για τα λώτινά σου πόδια». Ο σκοπός της ανθρώπινης ζωής είναι η επίτευξη της μπχάκτι. Όσον αφορά τα άλλα πράγματα, η Μητέρα ξέρει καλύτερα τι χρειάζομαι. Έχω έρθει στον κήπο για να φάω μάνγκο. Για ποιο λόγω να μετρήσω τα δέντρα, τα κλαδιά και τα φύλλα; Εγώ μόνο τρώγω τα μάνγκο. Δεν έχω ανάγκη να μάθω πόσα είναι τα δέντρα και τα φύλλα.
-
Εκείνος που διαθέτει μόνο ένα αδύναμο πνεύμα απάρνησης λέει: «Ε, όλα θα συμβούν σε βάθος χρόνου· ας επαναλάβω τώρα απλά το όνομα του Θεού». Αλλά ο άνθρωπος που διακατέχεται από ισχυρό πνεύμα απάρνησης διαρκώς σκέφτεται το Θεό, όπως η μητέρα που ανησυχεί για το παιδί της. Εκείνοι που διαθέτουν ισχυρή απάρνηση επιδιώκουν μόνο το Θεό. Θεωρούν τον κόσμο σαν ένα βαθύ πηγάδι και νιώθουν ότι κινδυνεύουν να πνιγούν σ’ αυτόν.
-
Είναι ποτέ δυνατό για έναν άνθρωπο να απελευθερώσει έναν άλλον από τα δεσμά του κόσμου; Μόνο ο Θεός, ο Δημιουργός αυτής της κοσμο-γητεύτρας Μάγια, μπορεί να σώσει τους ανθρώπους από τη Μάγια. Δεν υπάρχει κανένα καταφύγιο άλλο από τον μεγάλο Δάσκαλο, τον Σατ-τσιντ-άναντα. Είναι ποτέ δυνατό για κάποιους που δεν έχουν συνειδητοποιήσει το Θεό ή που δεν έχουν λάβει την εντολή Του και δεν έχουν ενισχυθεί με θεία δύναμη, να σώσουν άλλους από τη φυλακή του κόσμου;
-
Μια μέρα, όταν ήμουν κοντά στο Panchavati (το πεντάδεντρο) καθ’ οδόν προς τον πευκώνα, άκουσα το κόασμα ενός βατράχου. Σκέφτηκα ότι ίσως τον έπιασε κάποιο φίδι. Μετά από κάποιο χρονικό διάστημα, καθώς επέστρεφα, ακούγονταν ακόμα τα τρομοκρατημένα κοάσματα του. Κοίταξα να δω τι είχε συμβεί και διαπίστωσα ότι τον είχε πιάσει ένα νερόφιδο. Το φίδι δεν μπορούσε ούτε να καταπιεί ούτε να παρατήσει το βάτραχο. Έτσι, δεν υπήρχε τέλος στα βάσανα του βατράχου. Σκέφτηκα πως αν είχε πιαστεί από μια κόμπρα, θα είχε σωπάσει μετά από μόλις τρία κοάσματα. Αλλά επειδή ήταν μόνο ένα νερόφιδο, ήταν και οι δύο καταδικασμένοι να υποφέρουν. Το εγώ ενός ανθρώπου καταστρέφεται μετά από τρία κοάσματα, τρόπος του λέγειν, αν πέσει στα νύχια ενός πραγματικού δασκάλου. Αλλά αν ο δάσκαλος είναι ανώριμος, τότε τόσο ο δάσκαλος όσο και ο μαθητής υποφέρουν χωρίς τέλος. Ο μαθητής δεν μπορεί να απαλλαγεί ούτε από το εγώ του ούτε από τα δεσμά του κόσμου. Ο μαθητής που πέφτει στα νύχια ενός ανίκανου δασκάλου δεν επιτυγχάνει την απελευθέρωση.
-
Τι οφείλεις να κάνεις όσο βρίσκεσαι μέσα στον κόσμο; Παράδωσε τα πάντα σε Εκείνον· έχε εμπιστοσύνη σε Εκείνον και δε θα υπάρξει κανένα πρόβλημα για σένα. Κάνοντας έτσι, κάποτε θα μάθεις ότι όλα γίνονται μέσα από το θέλημά Του.
-
Οι άνθρωποι αποκαλούν το Θεό ποικιλοτρόπως: ορισμένοι τον λένε Αλλάχ, κάποιοι τον λένε ‘God’, ενώ άλλοι τον λένε Κρίσνα, Σίβα και Μπράχμαν. Είναι σαν το νερό μιας λίμνης. Μερικοί το αντλούν από ένα σημείο και το ονομάζουν «τζαλ», άλλοι που το αντλούν από άλλο σημείο το ονομάζουν «πάνι», ενώ άλλοι που αντλούν από τρίτη θέση το ονομάζουν «water». Οι Ινδουιστές το λένε «τζαλ», οι Χριστιανοί το λένε «water» και οι Mουσουλμάνοι το λένε «πάνι», ενώ πρόκειται για το ένα και αυτό πράγμα.
Προτεινόμενα Αναγνώσματα
Άρθρα
-
Sri Ramakrishna & Our Contemporary World – Ο Σρι Ραμακρίσνα και η τωρινή εποχή —του Swami Ananyananda.
-
Sri Ramakrishna: The 'New Man' of The Age — Σρι Ραμακρίσνα: ο 'Νέος Άνθρωπος' της εποχής — του Swami Bhajanananda. Μια περιεκτική μελέτη του φαινομένου Ραμακρίσνα .(Από το περιοδικό Prabuddha Bharata 2011-2012).
-
Η Σύνθεση στη Φιλοσοφία και Θεολογία του Σρι Ραμακρίσνα — Τα κεφαλαία 2, 3 και 4 του έργου The Gospel of Sri Ramakrishna, εκδόσεως 1911, που επιμελήθηκε ο ίδιος ο Μαχεντρανάτχ Γκούπτα. Εδώ, ο Σρι Ραμακρίσνα διδάσκει Γκνιάνα Γιόγκα. Μιλάει για το Θεό ως Απρόσωπο και Προσωπικό. Ελληνική μετάφραση Γιάννη Μανέττα.
-
Οι Ύμνοι από το Ευαγγέλιο του Σρι Ραμακρίσνα — Όλοι οι ύμνοι από την ελληνική μετάφραση του Ευγαγγελίου του Σρι Ραμακρίσνα.
Βιβλία
-
Το Ευαγγέλιο του Σρι Ραμακρίσνα — Συνομιλίες και δρώμενα που κατέγραψε ο Μαχεντρανάτχ Γκούπτα (ο Μ) από 1882-1886. Δείτε Βιβλιοθήκη ‣ Βιβλία (ελληνικά).
-
The Gospel of Sri Ramakrishna — Το Ευαγγέλιο στην αγγλική. http://www.belurmath.org/gospel/index.htm
-
The Life of Sri Ramakrishna — Η βιογραφία. http://www.estudantedavedanta.net/#Literatura%20Ramakrishna%20Vivekananda%20Vedanta
-
Sri Ramakrishna: The Great Master — Η πνευματική βιογραφία, από τον Σουάμι Σαραντάναντα, άμεσου μαθητή του Σρι Ραμακρίσνα. http://www.estudantedavedanta.net/#Literatura%20Ramakrishna%20Vivekananda%20Vedanta
-
Ramakrishna and His Disciples του Christopher Isherwood.